Suchedniów

Opis

Miasteczko położone w północnej części województwa świętokrzyskiego, pomiędzy Kielcami a Skarżyskiem-Kamienną. Prowadzi tędy droga krajowa nr 7 z Warszawy do Krakowa oraz droga wojewódzka nr 751 poprzez Góry Świętokrzyskie do Ostrowca Świętokrzyskiego.

Przez miasto przebiega także linia kolejowa z Krakowa do Warszawy. Pierwsza pisemna wzmianka o Suchedniowie pochodzi z 1510 r.; istniały tu wg niej trzy kuźnice: Alberta Berezy (ulica Berezów, dawniej wieś), Andrissa (wieś Jędrów, obecnie ul. Koszykowa) oraz Stanisława Suchini (wieś Suchiniów, centrum dawnej osady). Nazwa Suchiniów przekształciła się w Suchedniów.

Losy i rozwój miasteczka wiążą się ze Staropolskim Okręgiem Przemysłowym i osobą Stanisława Staszica, który zaprojektował układ przestrzenny Suchedniowa. Wzorował się na XIX-wiecznych założeniach przemysłowych Europy Zachodniej i dlatego brak w Suchedniowie placu centralnego (rynku), a ulice przecinają się pod kątem prostym. Staszic ustanowił w Suchedniowie Zarząd Zakładów Górniczych Królestwa Polskiego, przeniesiony później do Warszawy.

W okresie powstania styczniowego powstał w Suchedniowie oddział zbrojny braci Dawidowiczów. W okolicach miasta toczyły się walki oddziałów Langiewicza i Czchowskiego. Za udział w powstaniu, produkcję broni i pomoc powstańcom w lutym 1863 r. Suchedniów został spalony. Na przełomie XIX i XX w. nastąpiło ponowne ożywienie przemysłowe. Ludwik Starke wzniósł w Suchedniowie nowoczesną odlewnię żelaza i warsztaty mechaniczne. Bogate złoża czerwonej glinki ogniotrwałej sprawiły, że rozwinęła się nowa gałąź przemysłu – ceramika. Antoni Wędrychowski wybudował fabrykę naczyń kamionkowych „Marywil”, istniejącą do dnia dzisiejszego.

W okresie międzywojennym Suchedniów był ożywionym ośrodkiem życia kulturalnego i popularną miejscowością letniskową. Podczas II wojny światowej wsławił się funkcjonowaniem tajnej fabryki broni (Tańskich) i produkcją słynnego suchedniowskiego „Stena”. Lasy wokół Suchedniowa były miejscem działalności oddziałów partyzanckich AK („Nurta”, „Ponurego”, „Szarego”) oraz AL.

Po wojnie nastąpił prężny rozwój Suchedniowa. Rozbudowano zakłady „Marywil”, odbudowano fabrykę Tańskich, która później przekształciła się w Fabrykę Urządzeń Transportowych (dzisiaj nieistniejącą).

Miejsca, które warto zobaczyć

Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła – wzniesiony w 1758 r. z fundacji biskupa Andrzeja Załuskiego. Świątynia posiada wczesnobarokowy ołtarz. Interesujący jest również sztandar z okresu powstania styczniowego.
Zabudowa Suchedniowa – ciekawie przedstawiają się poszczególne obiekty w zabudowie Suchedniowa – (w szczególności dwory). Wśród nich wyróżnia się stylowy dworek kryty gontem, tzw. „Kałamarzyk” z XIX w.

Cmentarz z 1830 r. z ponad 60 zabytkowymi nagrobkami górników, urzędników i powstańców styczniowych.
Kapliczka z okresu powstania styczniowego przy skrzyżowaniu ulic Bodzentyńskiej z Jasną.
Młyn z 1859 r. na rzece Kamionce przy ul. Koszykowej (dawny Jędrów) – jeden z ostatnich wielkich młynów z zachowaną częścią urządzeń technicznych i kanałami roboczymi.
W pobliskiej miejscowości Mostki, na skalnej skarpie stoi piękny dworek będący niegdyś budynkiem zarządcy wielkiego pieca w nieistniejącym już zakładzie wielkopiecowym– obecnie mieści się tu siedziba Wiejskiego Domu Kultury.
Rezerwat przyrody „Kamień Michniowski” – wzniesienie ok. 430 m n.p.m. Można tu zobaczyć wychodnie piaskowców dolnodewońskich. Oprócz tego występuje tu las mieszany o cechach puszczańskich. Do rezerwatu prowadzi szlak niebieski.
Rezerwat „Dalejów” – można tu zobaczyć wielogatunkowe drzewostany o charakterze naturalnym, na które składają się głównie jodły i modrzewie polskie w wieku 80–150 lat. Do rezerwatu prowadzi szlak czarny.
Rezerwat przyrody „Świnia Góra” – chroni puszczański las mieszany charakterystyczny dla Puszczy Świętokrzyskiej. Do rezerwatu prowadzi szlak czarny, a następnie zielony.
Źródło „Burzący Stok” – na trasie szlaku niebieskiego. Malownicze doliny rzek: Kamionki, Łosiennicy oraz Żarnówki.

Przez miejscowość przebiega Świętokrzyski Szlak Literacki
W Suchedniowie dzieciństwo i młodość spędził światowej sławy pisarz Gustaw Herling-Grudziński. Pamiątek po pisarzu pozostało stosunkowo niewiele. Zachował się XIX-wieczny młyn, który to kupił ojciec pisarza wraz z przyległym stawem, groblą i łąkami. Posiadłość ta nazywała się Kuźnią i Fryszarką Berezów i była związana z dziejami Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Dziś nie ma już domu, którym mieszkał pisarz ani stawu, który darzył ogromnym sentymentem. Stary młyn jest mocno zniszczony, a obecnie mieści się w nim skład materiałów budowlanych i opałowych.

Suchedniów nie zapomniał o pisarzu, na jego cześć wyznaczona została ścieżka dydaktyczna „Śladami Gustawa Herlinga Grudzińskiego” – trasę tę pisarz przemierzał, wracając ze stacji kolejowej w Suchedniowie do domu rodzinnego. Opisał ją w cytowanym wcześniej fragmencie Innego świata. Co roku w lutym w SOK Suchedniów odbywa się Ogólnopolski Konkurs Recytatorski Polskiej Literatury Emigracyjnej XX w. im. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.

Z Suchedniowa pochodził, tu również mieszkał i żył Jan Gajzler, zwany również „lirnikiem świętokrzyskim”. „Każdy ma swoje miejsce ulubione w dzieciństwie. To jest ojczyzna duszy” – pisał S. Żeromski. Taką „ojczyzną duszy” dla Jana Gajzlera była ziemia świętokrzyska, w szczególności zaś Suchedniów – miejsce, w którym poeta przyszedł na świat, stawiał pierwsze kroki – te dosłowne i literackie, dorastał, poznał miłość swego życia, tu zmarł i został pochowany. Na płycie nagrobnej ma napis: Poeta Ziemi Kieleckiej. Ta ukochana ziemia, której poświęcił swoje najlepsze utwory nie dała mu jednak w zamian należnej sławy. Za życia poeta nie wydał zbioru, wiele jego utworów zostało w rękopisach bądź maszynopisach, nie wiadomo jednak ile zaginęło. Ale nie wszyscy zapomnieli o Janie z Suchedniowa. Jednej z ulic Suchedniowa, biegnącej blisko nieistniejącego domu rodzinnego Gajzlera nadano jego imię. Leśny rezerwat „Kamień Michniowski” także nazwano jego imieniem. Co roku w kwietniu w Gimnazjum im. Stanisława Staszica odbywa się Konkurs Recytatorski im. Jana Gajzlera.

Z Suchedniowem związana jest również postać współczesnego poety, prozaika i rzeźbiarza Ryszarda Miernika. Urodził się 21 III 1929 r. w Suchedniowie. Czynny uczestnik życia literackiej grupy Ponidzie, a potem Kieleckiego Klubu Literackiego, członek Związku Literatów Polskich. Twórczość pisarza, zarówno poezja jak i proza świadczą o dużej wrażliwości na piękno świętokrzyskiego krajobrazu (Przebiśniegi). Szczególne miejsce w twórczości R. Miernika zajmuje właśnie Suchedniów (Blaszany Orzełek, Suchedniów) i okolice (Pieśń o Michniowie, Burzący Stok). Świadczą o tym także nazwiska nadane przez pisarza bohaterom jego powieści (Józef Suchynia, Kleszczyna). Utwory te mają nierozerwalny związek z przeszłością i teraźniejszością rodzinnej miejscowości pisarza.

Do Suchedniowa wraz z rodzicami i rodzeństwem przybył będąc dzieckiem Włodzimierz Sedlak – późniejszy ksiądz, naukowiec, pisarz. Działo się to na początku roku 1919. Ogromną część swojej twórczości poświęcił Suchedniowowi również Krzysztof Kąkolewski, czołowy współczesny polski przedstawiciel literatury faktu, znany z poruszania tematów bulwersujących i kontrowersyjnych. Twórczość jego, a w szczególności Ukradli im czterysta lat – wzbudza w regionie wiele kontrowersji i dyskusji.
Anna Drzewiecka, Rafał Kowalik

Warto wiedzieć
Gustaw Herling-Grudziński o Suchedniowie swojej młodości
(Dziennik pisany nocą)  
Więc w domku nad stawem nie było elektryczności, i tam wieczorami powstawał Świat z Pierwszych Elementów. Słowo stanowiło więcej niż znak. Staw, Łąka, Las, Młyn, Miłość, Nienawiść, Lęk – prawie kategorie czyste, »same w sobie«, bramy do nietkniętych niczyją stopą rejonów”.

„Staw już dziś nie istnieje, po ostatniej wojnie wysuszono go i zaorano, podczas wojny Niemcy kazali wyrąbać olchową groblę, ale nie tylko to nadaje starej fotografii, niezmiernie »poetycznej« w konwencji epoki, posmak mitologiczny. W dzieciństwie i wczesnej młodości Ciemny Staw był dla mnie czymś w rodzaju zwykłego w tym wieku »zauroczenia«, »zaczarowania«.” Wspomnienie lat spędzonych w Suchedniowie, powracało do pisarza również w najcięższym okresie życia, co obrazuje cytat z Innego świata: „Leżałem całymi dniami bez ruchu na pryczy, doświadczając największej łaski, jaka może być dana człowiekowi umierającemu – łaski wspomnień. Śniło mi się najczęściej (gdyż był to właściwie półsen), że późnym wieczorem wracam ze stacji w Kieleckiem do domu. I choć była już noc, widziałem dokładnie, jak gdyby w czarnym świetle, najpierw piaszczystą drogę obok toru, potem zagajnik, dużą polanę z opustoszałą willą, strumień obok wzgórza, na którym w czasie poprzedniej wojny chowano zabite konie artyleryjskie, i wreszcie drogę prowadzącą nad nasz stary, zarośnięty szuwarami staw. Schodziłem ku płytkiej rzeczce, przeskakiwałem parę kamieni i groblą wysadzaną wysokimi olchami szedłem wolno w kierunku domu. Wieczór był chłodny, ale wysuszony całodziennym upałem, księżyc w pełni wisiał nad naszym starym młynem jak błyszczący dukat, oparłszy się lekko o iglice piorunochronu, od strony łąk dolatywał krzyk dzikich kaczek i plusk żerujących karpi. W pobliżu dwóch modrzewi, które w mojej dziecinnej wyobraźni były niegdyś miejscem spotkań duchów przywalonych w dzień wielkim kamieniem młyńskim, poczułem dawny lęk i począłem biec. Otworzyłem ostrożnie furtkę ogródka i wspiąłem się na występ muru pod oknem; przy stole siedział ojciec, nasza gospodyni, obie siostry, brat z żoną i jej córką. Pukałem w szybę i w chwili, kiedy zrywali się wszyscy od stołu, aby mnie po tylu latach powitać, budziłem się na pryczy płacząc, z rękami przyciśniętymi kurczowo do serca”.

Ks. Sedlak o Suchedniowie
„W pamięci całego życia tkwi wieczorny spacer z rodzicami znajomymi groblami stawu Berezowskiego, z kumkaniem bezmiaru żab. Przejeżdżając jeszcze dzisiaj na Św. Krzyż przez Suchedniów, ze wzruszeniem oglądam pradawny dom drewniany, przebudowany komin wytwórni naczyń kamionkowych, sklep spółdzielczy,słodki dla nas sklep związany z pamięcią po ojcu. Mijając Berezowski młyn mimo woli przychodzą na pamięć żabie koncerty pełne upojenia dochodzące ze stawu. Nie ma już łąki z uroczym strumykiem … i naszym dzieciństwem”. „Suchedniowska idylla niezbyt długo trwała, bo chyba niecałe dwa lata i trzeba było się wynosić do Skarżyska-Kamiennej, gdzie ojciec pracował już od roku w Odlewni Witwickiego. Zamiast przymierać głodem, trzeba się przenieść…”.



Informacje praktyczne
Centrum Informacji Turystycznej w Skarżysku-Kamiennej
ul. Willeńska 34a
26-100 Skarżysko-Kamienna
tel. +48 41 252 83 96
www.ostrobramska.pl

Informacji udziela również Regionalne Centrum Informacji Turystycznej
ul. Sienkiewicza 29
25-007 Kielce
tel.: +48 41 348 00 60
e-mail: informacja@swietokrzyskie.travel
www.swietokrzyskie.travel