Najlepsze Centrum Informacji
Turystycznej w Polsce w 2011 r.
według Polskiej Organizacji
Turystycznej w kategorii ****

Ruiny muru oporowego w Bobrzy

Informacje praktyczne

  • Informacje szczegółoweZwińRozwiń
    • Rodzaj obiektu:
      Zabytki techniki
    • Powiat:
      kielecki
    • Gmina:
      Miedziana Góra
    • Adres:
      Bobrza
    • Szerokość geograficzna:
      50.980101084499
    • Długość geograficzna:
      20.519757270813
    • Region turystyczny:
      Kielce i okolice
    • Wskazówki dojazdu:
      Bobrza to miejscowość położona w gminie Miedziana Góra, na północny-zachód od Kielc, na południe od trasy 74 (Łódź – Kielce). Od centrum Kielc Bobrzę dzieli ok. 13 km. Do Bobrzy najlepiej dotrzeć prywatnym samochodem. Z Kielc należy wyjechać drogą krajową 74 (kierunek Łódź), a następnie przez Miedzianą Górę i Tor Kielce dojechać do Ćmińska. Za kościołem, na wysokości pętli autobusowej, należy skręcić w lewo, a przy tablicy informacyjnej w prawo. Inna opcja dojazdu prowadzi drogą nr 74 do miejscowości Kostomłoty, gdzie należy skręcić w lewo (trasa 748, kierunek Strawczyn), a po przejechaniu ok. 5 kilometrów w miejscowości Bugaj w prawo w drogę lokalną. W Bobrzy na skrzyżowaniu należy skręcić w prawo i przejechać przez mosty na rzece Bobrzy (na mostach należy zachować szczególną ostrożność). Turyści niezmotoryzowani mogą skorzystać z autobusu komunikacji miejskiej nr 9 (rozkład jazdy na stronie internetowej przewoźnika – www.ztm.kielce.pl ), który zatrzymuje się na pętli autobusowej w Ćmińsku – dojście do atrakcji takie jak w dojeździe samochodem. Do Ćmińska dojechać można również autobusami PKS z dworca przy ul. Czarnowskiej 12 lub prywatnymi busami (dworzec PKS lub BUS przy ul. Żelaznej 18) – kierunek Mniów, Końskie, Stąporków – rozkład jazdy na stronach internetowych przewoźników.
    • Cały tydzień:
      Obiekt otwarty. Zwiedzanie od rana do zmroku.
    • Cena:
      Wstęp wolny
  • Opis

    Historia spektakularnych ruin zakładu piecowego pełna jest zwrotów akcji:  najpierw wielkie plany i oczekiwania, potem realizacja ogromnej inwestycji i w końcu seria tragicznych w skutkach zdarzeń, która ostatecznie pogrzebała nadzieję na uruchomienie ośrodka hutniczego nad rzeką Bobrzą. 

    Zakład przemysłowy miał być jedną z kluczowych XIX-wiecznych inwestycji większego programu industrializacji ziem Królestwa Polskiego przy wsparciu kapitału Banku Polskiego.

    Miejsce na to śmiałe przedsięwzięcie wybrano nieprzypadkowo – o lokalizacji zakładu zdecydowały dogodne warunki przyrodnicze, łatwy dostęp do surowców  i miejscowe tradycje metalurgiczne sięgające kilku wieków wstecz. 

    Pozostałości ruin wielkiego pieca
    Fot. UG Miedziana Góra


    Ambitne plany XIX-wiecznych inżynierów

    Prace rozpoczęto w 1824 roku, a plan opracował sam Radca Górniczy w Rządzie Królestwa Polskiego, Fryderyk Lempe. Założenia były ambitne - rocznie zakład miał produkować 180 tysięcy cetnarów (a zatem około 9 000 ton) surówki żelaznej, z której planowano otrzymać 100 tysięcy cetnarów (około 5 000 ton) czystego żelaza. To całkiem sporo jak na XIX wiek - obecnie w Polsce 25 hut produkuje około 8 milionów ton żelaza rocznie. 

    Zakład wielkopiecowy nad Bobrzą miał się składać między innymi z:

    • zespołu 5 wielkich pieców do wytopu żelaza - piece o wysokości około 18 metrów miały pracować na węglu drzewnym (co będzie bardzo istotne w dalszej części historii)
    • magazynów na węgiel drzewny
    • pieców do prażenia rudy żelaza
    • hali do przygotowania wsadu do wielkiego pieca
    • odlewni
    • magazynów na surowce i na gotowe produkty
    • budynki mieszkalne 

    Już sama lista budynków robi wrażenie, prawda? To jednak nie wszystko. W projekcie przewidziano ciekawe rozwiązania technologiczne. 

    Pozostałości zakładów przemysłowych w Bobrzy
    Fot. UG Miedziana Góra


    Innowacja na dwóch poziomach

    Imponujący jest także sposób, w jaki planiści zadbali o układ całego zakładu.  Do funkcjonalnego rozmieszczenia wszystkich obiektów wykorzystali naturalne piętro doliny Bobrzycy (jak wtedy nazywano rzekę Bobrzę). Budynki i urządzenia miały być rozlokowane na 2 poziomach. Plan zakładał, by w dolnej części powstała część produkcyjna - wielkie piece stojące równolegle do hali. 


    Swoisty naturalny “taras” został natomiast sztucznie wyrównany i zabezpieczony imponującym murem oporowym z czerwonego piaskowca. Konstrukcja swoim kształtem przypominała (i do dziś przypomina)  podkowę. Długi na niemal 500 metrów, nieznacznie zwęża się ku górze - u swojej podstawy ma ok. 5, a w kornie 3,5 metra szerokości. 

    Na wyższej partii miały znaleźć się budynki, w których hutnicy mieli przygotowywać materiał dalszej produkcji. No właśnie - mieli… ponieważ wielkie plany XIX-wiecznych innowatorów pokrzyżowała…

    Mur oporowy w Bobrzy


    …seria niefortunnych zdarzeń

    Prace nad zakładem szły dość wartko - do 1826 zrealizowano ⅔ zaplanowanych prac. Niestety, 2 lata później dolinę Bobrzy nawiedziła powódź i budowa musiała zostać wstrzymana. Wtedy kompletny był już między innymi mur oporowy, staw wodny z kanałami, piece do prażenia rudy, węgielnie, magazyny oraz mieszkania dla pracowników.

    Kolejny cios dla Bobrzy przyszedł wraz z powstaniem listopadowym w 1830 roku, które uniemożliwiło wznowienie prac.  A w międzyczasie zmieniło się wiele… XIX stulecie przyniosło wiele zmian technologicznych, także w produkcji surowca żelaznego. Coraz większe znaczenie w hutnictwie zyskiwało pobliskie Zagłębie Dąbrowskie korzystające z węgla kamiennego. Oparta o węgiel drzewny technologia zakładu nad Bobrzą okazała się nieekonomiczna. 

    Zaklad nad Bobrzą nigdy nie spełnił zatem swojej pierwotnie planowanej funkcji.  W części gotowych obiektów uruchomiono gwoździarnię, która funkcjowanoała do 1863 roku. W czasie powstania styczniowego na terenie zakładu rozegrała się bitwa z wojskami rosyjskimi, podczas której uszkodzone zostały niektóre zabudowania i konstrukcje fabryczne.

    W kolejnych latach zakłady zmieniały swoich właścicieli. Odbywała się w nich drobna wytwórczość przemysłowa. W latach 60. XX wieku pozostałości zakładu wpisano natomiast do rejestru zabytków.

    Widok na mur oporowy z loty ptaka
    Fot. UG Miedziana Góra

    Bobrza na Szlaku Zabytków Techniki 

    Dziś Bobrza to miejsce, które powinni odwiedzić nie tylko fani zabytków techniki, ale też poszukiwacze źródeł świętokrzyskiej historii.

    Wybierz się na spacer wśród malowniczych ruin hali fabrycznej i węgielni. To niezwykle malownicze ruiny. Przekonasz się, że w XIX stuleciu estetyka była niezwykle ważna - także w miejscach, które miały być przecież przede wszystkim użyteczne.

    Prawdziwym symbolem bobrzy jest jednak mur oporowy. Niespotykanych rozmiarów konstrukcja robi wrażenie nawet na turystach, którzy nie mają choćby mglistego pojęcia o XIX-wiecznym procesie produkcji żelaza.

    Pozostałości zakładu wielkopiecowego tworzą malownicze do najbardziej smakowitej imprezy regionu - dorocznego Święta Pieroga Świętokrzyskiego. W sierpniu wśród klimatycznych  swoim talentem kulinarnym  popisują się mistrzynie z Kół Gospodyń Wiejskich. Każdego roku panie przygotowują tysiące pierogów na słodko i na wytrawnie - z pewnością znajdziesz tu wiele ciekawych smaków i kulinarnych inspiracji. 

    Pierogi podczas Święta pieroga świętokrzyskiego
    Fot. UG Miedziana Góra

    Planujesz odwiedzić Bobrzę w innym terminie? Nie zapomnij zabrać ze sobą przekąsek i kiełbasek  - w pobliżu znajdziesz krąg ogniskowy. To idealne miejsce, by urządzić sobie dłuższy postój przed pieszą czy rowerową wędrówką lub wycieczką do innych obiektów na Świętokrzyskim Szlaku Zabytków Techniki.

    Krąg ogniskowy i miejsce grillowe w Bobrzy
     

    Lokalizacja

    Hidden text line that is needed to fix map width
    • 20.519757270813
    • 50.980101084499
    • Bobrza
    • Ruiny muru oporowego w Bobrzy